Kopalnia Soli w Wieliczce – która jest kopalnią zabytkową i stanowi jedyny obiekt na świecie, który jest czynny od momentu powstania aż do chwili obecnej. Ma 9 poziomów, sięgających do głębokości 327 m. Na terenie kopalni znajdują się różne chodniki, pochylnie, komory, jeziora, szyby oraz szybiki, o łącznej długości około 300 km. Kopalnia ta w 1978 roku została wpisana na I Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO (listę obiektów o bardzo ważnym znaczeniu dla kultury i historii).W pierwszym znanym dokumencie historycznym dotyczącym kopalni, kopalnia ta nosi nazwę Magnum Sal – co oznacza Wielka Sól. Już w okresie panowania pierwszego króla Polski Bolesława Chrobrego (995-1025) w Polsce górnictwo soli było bardzo dobrze rozwinięte, a kopalnia w Wieliczce stanowiła jego podstawę. Sól dawniej miała ogromne znaczenie – służyła nie tylko jako przyprawa, ale także jako środek do konserwacji mięsa, masła, ryb, garbowania skór, produkcji prochu strzelniczego i jako środek płatniczy – czyli coś w rodzaju dzisiejszego pieniądza (płacono kruszami solnymi, bryłkami soli). Władcy szybko zorientowali się, że kopalnie soli stanowią źródło olbrzymich dochodów, dlatego też mieli na nie monopol – kopalnie należały do królów. Początkowo prywatni przedsiębiorcy poszukiwali złóż soli i budowali szyby, ale jak natrafili na złoża soli – to szyb przechodził na własność króla i pod jego zarząd. Monarcha (król) spłacał w ratach poniesione przez przedsiębiorcę koszty, zapewniał mu określony czynsz (opłatę ), prawo do wydobycia określonej ilości soli (ale tylko raz) oraz pracę w kopalni. Dzięki dochodom ze sprzedaży soli król utrzymywał między innymi zamki, dwór królewskich i opłacał urzędników państwowych, a także mógł zakładać uczelnie.
Czy dzieci wiedzą jak odbywał się transport soli w takiej kopalni?
Na początku transport soli przez górników odbywał się przy pomocy ich rąk. Górnicy zaczęli jednak wykorzystywać do tego celu różne urządzenia i przedmioty, jak np.
- drewniane sanice – zwane „szlafami” – stanowiły rodzaj sań do przewozu soli; ich konstrukcja i wymiary uzależniona była od ładowności, zastosowanej siły pociągowej, jak również stanu podłoża, po którym były przeciągane. Długość sanic była różna i mogła wynosić od 140 do 170 cm. Zbudowane były z dwóch równoległych belek, które łączyły prostopadłe poprzeczki. Gdy sanice były wykorzystywane do ciągnięcia lżejszego ładunku – mocowano na nich drewnianą skrzynię do ładunku. Lżejszy ładunek ciągnęli ludzie, natomiast do cięższych brył soli (bloków soli zwanych bałwanami soli) zaprzęgano konie.
- niecki – koryta z miękkiego drewna, w których tragarze mogli przenosić około 20 kg skał soli.
- wiklinowe kosze
- naramienne torby zrobione z łyka lipowego lub konopnego.
- drewniane taczki – początkowo górnicy montowali w nich drewniane koła, a dopiero później okuwali je taśmą z żelaza
- kozły – urządzenia wyposażone w poziomy; drewniany wał mocowany w ociosie bądź pionowych belkach. Aby wprawić urządzenie w ruch, w wale umieszczano drągi.
- podziemne psy – to nie zwierzęta tylko rodzaj wózków, które pojawiły się w kopalni w Wieliczce około 1783 roku. Wózki te ciągnięto lub pchano po drewnianych duktach. Pies był osadzony na czterech żelaznych kołach – po dwóch na każdej z osi. Tego rodzaju wózki sprawdziły się doskonale w transporcie soli kamiennej w kostkach o wadze
ok. 56 kg. - tory – wprowadzono je w kopalni Wieliczka w 1836 roku i była to prawdziwa rewolucja. Na początku pierwszymi „lokomotywami” podziemnych kolejek były konie, a dopiero później zastąpiono zwierzęta prawdziwymi lokomotywami. Nie nastąpiło to jednak natychmiastowo. Konie pomagały górnikom jeszcze przez długi czas. Jako ostatnia na powierzchnię wyjechała klacz Baśka. Miało to miejsce 14 marca 2002 roku.
Kolejki podziemne pracują w ekstremalnych warunkach. Często umiejscawiane są w wąskich tunelach, głęboko pod ziemią. Muszą poruszać się tak w pionie – w szybach lub szybikach, jak i w poziomych korytarzach i chodnikach.
Dzieci na tej lekcji zbudują kolejkę łańcuchową i przeprowadza testy związane z wydobyciem soli.
